Van 8 t/m 15 mei viert Stichting Muziek in Huis haar 15-jarig bestaan en haar 7500ste concert met een serie optredens in verzorgings- en verpleeghuizen van Nederlands oudste meesterpianist Danïël Wayenberg (84) en pianotalent Martin Oei (18). Op donderdag 15 mei zal Hare Majesteit Koningin Máxima een jubileumconcert bijwonen. De stichting is in 1999 opgericht om met de concerten een bijdrage te leveren aan de kwaliteit van leven van ouderen en zieken.

Het enorme aantal van 7500 concerten in verzorgings- en verpleeghuizen in 15 jaar tijd impliceert een sterke behoefte van ouderen en zieken aan muziek. Jaarlijks bereikt de stichting 30.000 luisteraars met de concerten. Die behoefte is groot en de muziekuitvoeringen zijn duidelijk meer dan aangenaam tijdverdrijf.

Muziek werkt welzijnsverhogend. Als secondaire levensbehoefte prikkelt muziek onze interesses, nieuwsgierigheid en het gevoel voor schoonheid en geeft ons ontspanning. Uiteraard is daarbij wel voorwaarde dat aan onze primaire levensbehoeften voldaan wordt: voeding, zorg, veiligheid en geborgenheid. Veel ouderen en zieken verkeren op dit moment in grote onzekerheid over juist die primaire levensbehoeften. En dat is in mijn optiek ontoelaatbaar.

Muziek is therapeutisch en heeft zelfs een helende werking. Muziek kan emoties losmaken, ook emoties die voor lange tijd onderdrukt zijn. Muziek roept vaak herinneringen op en kan ons in een andere, mooiere wereld brengen. Met de concerten spreekt de stichting het gezonde deel van haar luisteraars aan. De focus is niet op de ziekte of op de problematiek, maar op muziek en het genieten van muziek. Zo sprak een luisteraar na afloop van een concert tot de directeur van het verzorgingshuis de woorden: ‘Ik speelde vroeger ook piano’. De dame met dementie had al meer dan een jaar geen woord uitgebracht. Ik ben geen neuroloog, maar navraag bevestigde dat muziek inderdaad dit soort heldere momenten kan bewerkstelligen. Muziek is dan ook bij uitstek de manier om te communiceren met bijvoorbeeld mensen met zware dementie. Muziek en herinneringen aan muziek zitten in diverse hersengedeelten opgeslagen en worden daardoor niet zomaar uitgewist. Mensen met dementie kunnen vaak nog kinderliedjes meezingen met de volledige teksten, ook als het spraakvermogen al weg is. Maar het idee dat mensen met dementie alleen kinderliedjes ‘aankunnen’ is totaal achterhaald en onwaardig.

Bij de concerten speelt nog een ander belangrijk aspect: het sociale. De concerten bevorderen het onderlinge contact tussen ouderen. Men deelt een ervaringen en men geniet samen van de muziek. Veel concerten zijn ook openbaar en worden mede bezocht door omwonenden van de zorgcentra. Daarnaast is er veel contact tussen de ouderen en de musici, veelal twintigers en dertigers. 

De concerten van Muziek in Huis worden zeer gewaardeerd door de luisteraars. Een intern onderzoek op basis van de evaluaties van 2547 concerten toont diverse opmerkelijke punten, waarvan hier drie: 1. Kwaliteit telt. Voor alle doelgroepen, ook de doelgroep mensen met zware dementie, is er een duidelijke parallel tussen de waardering voor de kwaliteit van de uitvoering en het enthousiasme van het publiek. Hoe beter het ensemble, hoe beter het concert.  2. Programma’s moeten op maat. Hier vinden we eenzelfde parallel. Iedere doelgroep stelt andere eisen aan het programma. Een programma kan in het ene huis geweldig werken en in een ander helemaal niet. Kennis van het publiek en programmering voor deze specifieke doelgroepen zijn noodzakelijk. 3. Musici moeten sociaal zijn. Het persoonlijke contact met de musici en hun presentatie op het podium zijn ook lineair gekoppeld aan het enthousiasme van het publiek.

Muziek wordt tot slot ook ondergewaardeerd. Ondanks het grote belang van kunst voor het welzijn van ons allemaal – en misschien wel in het bijzonder het belang van muziek voor kwetsbare mensen –  krijgt kunst in onze maatschappij en de politiek te weinig prioriteit. Bezuinigingen in de ouderenzorg raken zowel de primaire alsook de secondaire levensbehoeften van onze kwetsbare ouderen. Veel hulpbehoevende ouderen zullen thuiswonend moeten blijven, met risico’s van veiligheid en vereenzaming. En voor iemand die wel een plekje in een zorginstelling krijgt, dreigt een gemiddelde bijdrage van de zorginstelling van € 7 p.p. voor een kwalitatief hoogwaardige muziekuitvoering onbetaalbaar te worden. Muziek in Huis heeft met haar 7.500 concerten sinds 1999, symposia en andere activiteiten bijgedragen aan de bewustwording van het belang van kunst en cultuur voor het welzijn van ouderen en zieken. Sinds 2014 organiseert Muziek in Huis ook concerten voor nog thuiswonende ouderen. De stichting verheugt zich er op het 15-jarig jubileum samen met koningin Máxima te mogen vieren. Met een concert en omringt door de bewoners van woonzorgcentrum De Bolder.

Stichting Muziek in Huis
Nico de Gier, oprichter/directeur
Amsterdam, 2 mei 2014